Ô. Bùi Ngọc Riễm
Lời giới thiệu: Theo Sử gia Trần Trọng Kim( Việt Nam Sử Lược quyển II trang 242) thì việc cấm đạo đã có trước năm Mậu Thân (1848) là năm Tự Ðức nguyên niên, trong các dụ cấm đạo nói rằng những người ngoại quốc vào giảng đạo thì phải tội chết, những người đạo trưởng ở trong nước mà không chịu bỏ đạo, thì phải khắc chữ vào mặt rồi phải đày đi ở chỗ nước độc. Còn ngu-dân(1) thì các quan phải ngăn-cấm, đừng để cho đi theo đạo mà bỏ sự thờ cúng cha ông, chứ đừng có giết hại v.v..

Ðến năm Tân Hợi (1851) là năm Tự Ðức thứ 4, lại có dụ ra cấm đạo. Lần này, cấm nghiệt hơn. Nhận xét việc làm thất nhân tâm này, sử gia Trần Trọng Kim có viết:" Sức đã không đủ giữ nước mà lại cứ làm điều tàn ác. Ðã không cho người ngoại quốc vào buôn bán, lại đem làm tội những người đi giảng đạo, bởi thế cho nên nước Pháp và nước I-Pha-Nho(Spain) mới nhân cớ ấy mà đánh nước ta vậy."

Lịch sử giáo hội Công Giáo Việt nam đã ghi nhận có hơn 130,000 giáo dân đã dùng máu đào để làm chứng sự thật, bài viết "Các vua nhà Nguyễn và Công Giáo" đã lược thuật đầy đủ sự tàn nhẫn vô nhân đạo của triều thần nhà Nguyễn trong hậu bán thế kỷ thứ 19, trong số này làng Trung Thành có 32 vị, nếu phỏng đoán vào hậu bán thế kỷ 19 dân số làng Trung Thành có khoảng 300 đến 500 người thì tỉ số người tử đạo từ 6 đến 10%. Ðáng thương tâm thay khi thấy những gia đình có hai cha con, như cha con ông Cầu, hoặc hai anh em như ông Quỳnh và Khang bị sát hại.Õ

Bài viết sau đây của ông Bùi Ngọc Riễm là cháu đích tôn của ông Bùi Viết Lực vị tử đạo số 15, nhờ bài này chúng tôi có thêm được nhiều chi tiết về hệ tộc của các vị tử đạo. Ước mong có dịp để thu thập thêm những tài liệu và hình ảnh các vị tử đạo này.Õ

Tuy còn 30 vị chưa được Giáo hội phong thánh nhưng các ngài đã là những vị thánh trong lòng của mỗi con cháu vì

Ngày nay, 31 vị thánh của chúng ta đang vui hưởng trên nước Thiên Ðàng như lời chúa Giêsu đã nói:

Làng Trung Thành có 32 vị TỬ ÐẠO,(Thánh Nicolas Bùi Ðức Thể không ghi trong danh sách này) đa số bị bắt ngày 1 tháng 8 năm Tân Dậu (1861) năm Tự Ðức thứ 14, và bị xử vào quãng từ ngày 18 tháng 5 cho đến ngày 25 tháng 5 Nhâm Tuất (1862). Các vị tử vì đạo bi giam cầm trong 9 tháng phần nhiều trong các xã Bất di, Ðắc Lực, Bảo Ngũ, Ðồng Ðội thuộc huyện Vũ Bản.

Ðây là tài liệu diễn tiến việc truy nhận hài cốt các vị Tử Ðạo bằng chữ nôm được viết ngày 17 tháng 9 năm 1900 nhằm ngày 24 tháng 8 năm Canh Tý Âm Lịch:

" Tôi là thầy cả(1) Augustino Trạch dang coi sóc giáo xứ Kiên-Trung, tôi vâng lời đức thầy(2) Maximo David Sivicgio Aboxutolyco địa phận Trung(3) trong nước Annam này, dạy tôi nhận hài cốt các ông Tử Vì Ðạo họ Ðức Bà nhà xứ Trung Thành, mà khi trước thày cả Batolomeo Oanh đã vâng lời Ðức Thầy Balabe Khang(4) mai táng các ông này ở nơi nhà thờ được 31 ông, cũng đã khắc thẻ sắt, tên Thánh, tên gọi như ghi thành bảng đồ ở sau đây.

Nay vì họ ấy sửa nhà thờ lại, thì đức cha đã dạy tôi khai quật các ông này lên, để nhận hài cốt mà di đi nơi khác, nên tôi đã vâng lời truyền mà nhận thật được 31 ông, có thẻ và tên Thánh, tên gọi ở trong quan tài, thì con cháu các ông ấy và họ giao hài cốt cho tôi nhận, mà nơi táng là ở trên đầu nhà thờ Cả, táng làm 3 hàng."

Chú Thích:
1.- Linh mục
2.- Giám Mục
3.- Ðịa Phận Trung là tiền thân của địa phận Bùi Chu, Phát Diệm và Thái Bình được Tòa Thánh chính thức thành lập năm 1848. Gọi là địa phận Trung vì nằm giữa địa phận Tây(Hà Nội) và địa phận Ðông(Hải Phòng). Tuy đã được thành lập nhưng 10 năm sau(1858) mới có giám mục đó là Ðức Cha Melchior Sampedro Xuyên là vị giám mục tiên khởi nhưng vừa mới nhận trọng trách thì đã bị bắt và bị xử lăng trì tại Nam Ðịnh ngày 28-7-1858 ( Linh Mục Trần Ðức Huynh - Lịch Sử Ðịa phận Bùi Chu -)
4.- Có sách ghi là Cezon Khang (1865-1880) Hình 1: Sơ đồ an táng các vị tử đạo

1.- Ô. Mai Viết Hạnh:(26 tuổi 1836-25/5/1862)

Ông Hạnh sinh năm Ðinh hợi 1836, là con của cụ Mai Công Viện đã lập gia đình song chưa có con, bị bắt đời vua Tự Ðức thứ 14 ngày 1 tháng 8 âm Lịch năm 1861, quan bắt ông lên phủ Xuân Trường giam 3 ngày, đến ngày thứ tư quan truyền tháp ông tại phủ Xuân Hưng, huyện Vũ Bản, tổng Bảo Ngũ, xã Ðắc Lực. Bị giam ở đó 9 tháng 17 ngày, phải gông cùm khổ sở, đến ngày 17 tháng 5 năm Nhâm Tuất Tự Ðức thứ 15 (1862), quan đòi lên huyện bắt quá khóa, song ông từ chối và thưa không dám. Quan tức giận tra khảo dỗ dành không được, nên quan truyền đem đi trảm quyết, ông chịu tử đạo ngày 25 tháng 5 năm 1862.Õ

Ðến năm sau ngày 19 tháng 11 năm 1863 ông Ðaminh Ðức là anh tới xã đó xin hài cốt, người xxã dẫn đến phần mộ, khi khai quật lên, ông nhận đúng là em mình vì khi đi tháp, ông Hạnh mặc chiếc quần nái, nay vẫn còn nguyên cái quần đó. Hài cốt ông đưa về táng ở Hậu Ðồng giáp Trung Thành. Sau khi sửa nhà thờ thì cải đem về táng ở đầu nhà thờ hàng thứ 1, có đủ bia ghi và mẫu đồ. Còn bộ ván được giữ tại nhà ông Bát Quý là em, đến đời cháu là là ông Mai Xuân Cảnh dùng làm bàn thờ thánh Ðaminh là quan thầy ông Hạnh cùng tất cả trong chi tộc. Hiện nay có ông Mai Xuân Thông là chắt đứng trách nhiệm.

2.- Ðaminh Ngô viết Dương: (34 tuổi 1828-1862)

Ông Dương là con ông Cẩn mới 34 tuổi, ông sinh ông đội Hợi, ông Hợi sinh ông Ngô Nhật Tân, ông Hựu, ông Tiệp và ông Hồ. ông Ngô Nhật Tân (kết duyên với bà Ngô thị Ðỏ là con ông Mùi cháu ông Trương Bảy )sinh ông Nhâm.

3.- Ðaminh Bùi viết Cầu:(29 tuổi 1833-1862)

Ông Cầu 29 tuổi con ông Ðàm cũng tử đạo, ông Cầu sinh bà Tăng, bà Tề, bà Luận, hiện nay về ngành ông Sảng, ông Chu chịu trách nhiệm.

4.- Ðaminh Lương viết Khang:(25 tuổi)

Tử Ðạo năm 25 tuổi, là con ông trùm Sử sinh cha gìa Hoàng, và ông thủ Ý là dưỡng tử, về ngành ông Thục, ông Cần, ông Chuyên, hiện nay còn ông Hòa là chắt làm xã họ.

5.- Ðaminh Mai-Viết Thố:

Con Ông Nhượng (cũng tử đạo) là bố của ông bát Hy về ngành ông cai Tứ và ông Thụ, hiện nay con cháu có ông phó Trừ, ông Lưu là con ông Tứ và ông Thụ nhận.

6.- Gioan Ðinh Viết Thiệu:(41 tuổi)

Ông Gioan Ðinh viết Thiệu, 41 tuổi là con bà Ynê Ðông về ngành ông phó Ro và ông trương Yêm, hiện nay cháu chắt ông Yêm nhận.

7.- Ðaminh Bùi Viết Nghiễm:(23 tuổi)

Ông nghiễm tử đạo lúc 23 tuổi, là con ông Piô Thông, sinh ông Nghiễm và ông Tuấn, ông Nghiễm chưa có con. Ông Tuấn sinh Ô Lịch, ông Khiết. Hiện nay cư ngụ tại Minh Quán, Tuyên Quang.

8.- Ðaminh Mai-Viết Kiểu:(35 tuổi)
35 tuổi thì tử đạo, là con ông Ðaminh Toàn về chi hàng ông khán Xứ, hiện nay còn các con ông Rư là cháu chắt nhận.

9.- Ðaminh Lương Viết Ðạt:(28 tuổi)

28 tuổi, là con ông Phêrô Học về ngành ông Minh, ô Chính. Hiện nay còn ô giáo Ý và ô Ðỉnh con ô Chỉnh chịu trách nhiêm.

10.- Ðaminh Mai Viết Nguyên:

Con Ô Daminh Hải về ngành ông Tú Quang thân sinh Ô Sâm, Nhung và Ô Long thân sinh ra các Ô Ðốc, ông Viễn. Hiện nay có ông lang Sâm chịu trách nhiệm.

11.- Nicolas Mai viết Xước:(54 tuổi)

Bị tử đạo năm 54tuổi, là con ông Phaolô Viên, thuộc ngành ông Suất trên họ ông thánh Gioankim, ông Suất không có con trai có ông Vãn nhận đầu phần đóng góp. Nghe đâu ông Viên cùng ngành với ông Viện Tổ họ Mai.

12.- Ðaminh Ðinh viết Thế:(72 tuổi)

72 tuổi là con ông Ngoạn. Ông Thế sinh ông Cương (Cũng tử đạo số 23) sinh ông Thường. Ông Thường sinh ông Yêng và ông Nguyện (mất tích). Hiện nay ông phó Ðề là cháu ông Yêng nhận trách nhiệm.

13.- Ðaminh Ngô văn Châu:(62 tuổi)

Ông Châu tử đạo năm 62 tuổi, con cả của ông Ðiện, cố Châu sinh cha Hiển, cha Lương, ông Ðích, ông Tôn về ngành ông tổng Thanh, hiện nay nhà khách xứ ta dùng làm nhà chính cha xứ ở là nguyện đường của hai cha Hiển, Lương xưa.

14.- Giuse Mai viết Nhượng:(62 tuổi)

62 tuổi là con ông Huống, ông Nhượng sinh ô Thố (cùng tử đạo số 5) về ngành ông bát Hy. Ngày nay ông phó Trừ và ô Lưu là con ông Tứ, ông Thụ nhận trách nhiệm.

15.- Nicolas Bùi Viết Lực:(58 tuổi)

58 tuổi, con ông An-tôn Sâm. Ông Lực là thân sinh ông chánh Triệu, ông chánh Triệu sinh bà bát Qúy, ông cai Lương, ông trùm Thao, bà Trừng. Ông Bùi Ngọc Riễm là cháu đích tôn ông Lực.

16.- Ðaminh Trần viết Thuần:(67 tuổi)

67 tuổi sinh ông Ðịnh(cùng tử đạo số 21) về ngành ông cố Tĩnh sinh cha già Trác, ông Nhàn ông Sự. Ngày nay có ô Khánh con ông Nhàn và ông Hiệu con ông Sự đứng lãnh trách nhiệm.

17.- Ðaminh Lương Viết Quỳnh:(32 tuổi)

32 tuổi, con ông Sử, ông Quỳnh là anh ông Khang sinh cha già Hoàng (cũng tử đạo số 4). Bà Quỳnh là con gái cả của ông Châu (tử đạo số 13). Ông Quỳnh không có con trai, có con gái là bà cố Bản v..v.. Hiện nay có ông phó Thao là chắt bà cố Bản giữ trách nhiệm.

18.- Gioan Lương Viết Hiệu:(66 tuổi)

66 tuổi, con ông Ðaminh Tự. Ông Hiệu không có con, chỉ có cháu họ là ông Lương Úy ở khu Nam Hòa chịu trách nhiệm.

19.- Ðaminh Mai viết Tiếu:(66 tuổi)

66 tuổi, con ông Gioan Thiệu về ngành ông Thoại khu Nam Hòa sinh ông Niệm. Nay có ông Quý là con ông Niệm là cháu giữ trách nhiệm.

20.- Ðaminh Lương viết Hoan:(27 tuổi)

27 tuổi, con ông Giuse Ngân về ngành ông Tô, ông Nghiêm sinh ông Ðạt sinh ông Ðại, ông Sự, ông Thấu. Ông Ðại sinh ông Trạch, ông Sự sinh ông Ngôn, ông Thấu sinh ông Lương Thiện Rụ ở Kim Châu (Banmêthuột)

21.- Ðaminh Trần văn Ðịnh:(29 tuổi)

29 tuổi, con ông Ðaminh Thuần (tử đạo số 16) hai cha con cùng chết vì đạo, hiện nay ông Hiệu con ông Sự chịu trách nhiệm.

22.- Ðaminh Bùi Viết Ðàm:(51tuổi)

51 tuổi bố ông Cầu (cũng tử đạo số 3). Ông Cầu sinh bà Tăng, bà Tề, bà Luận hiện nay về ngành ông Sang và ông Chu chịu trách nhiệm. Ông Ðàm là con ông Chuẩn, chỉ ghi ông Chuẩn thuộc họ Bùi không rõ về hệ tộc nào.

23.- Ðaminh Ðinh viết Cương:

(Xem số 12)

24.- Ðaminh Ngô viết Thống:(33 tuổi)

33 tuổi là con ông Ðaminh Tạo, hiện nay không còn ai là họ nội, chỉ có cháu ngoại là ông Hán nhận, ông Hán chết không con trai, chỉ có con rể là anh Tri mà thôị

25.- Ðaminh Lương viết Tĩnh:(28 tuổi)

28 tuổi, là con ông Tự thuộc họ thánh Giuse, hiện nay mất tông tích, không rõ thuộc hệ tộc nào.

26.- Ðaminh Ðinh viết Hiếu:

Không rõ bao nhiêu tuổi cũng không thấy ghi con ông nào, chỉ thấy ghi thuộc họ Ðinh, mà ông trùm Tuất họ ông Thánh Giuse nhận.

27.- Ðaminh Mai viết Uy:(24 tuổi)

24 tuổi, là con ông Tômasô Hùng ngành ông Sơn, ông Rược bây giờ có chắt là ông Thơ giữ.

28.- Ðaminh Bùi viết Triều:

Là con ông Ðaminh Hiếu, về ngành ông Lưu.

29.- Ðaminh Trần viết Ðệ:

Là con ông Huynh, thuộc ngành ông HỘi, ông Nghi trên khu chợ, cũng có họ với ông xã Thành, bây giờ có ông Mô và ông Thái là chút chít.

30.- Ðaminh Ngô viết An:

Con ông Daminh Sen về ngành ông Long, ông Trúc, ông Thu, bây giờ có chắt là ông Toái, chút là quản Chiến chịu trách nhiệm.

31.- Ðaminh Trần viết Hào:

24 tuổi, con ông Giuse Lượng, ông Lượng sinh ông Thủ Sở, ông Sở sinh ra ông trùm Ưng ...

Linh mục Lương Kim Ðịnh khi thụ phong, về làng làm lễ Gia tiên, có truyền bá kinh Kính các Thánh Tử Ðạo bản-hương. Ngoài ra LM còn hô hào thành lập hội Trung thành Ái hữu khuyến học để mở mang dân trí.

Kính KÍNH CÁC THÁNH TỬ ÐẠO

Kính lạy các Á Thánh Tử dạo bản hương chúng con, xưa đã tỏ lòng can đảm anh hùng dường ấy, đến nỗi vui lòng chịu mất mọi của đời này, lìa bỏ gia đình thân yêu dâng chính mạng sống mình, để làm sáng danh Chúa cùng làm vẻ vang cho xứ Trung Thành. Chúng con xin các Á Thánh cầu cho chúng con hết thảy là cháu chắt các Ðấng và hằng gíup chúng con liên là cho mọi người thương yêu nhau, trên thuận dưới hòa, đồng tâm chung sức, hầu lo cho Trung Thành ngày thêm thịnh đạt trong mọi việc đạo đời, vì Chúa Kitô là Chúa chúng con - AMEN.Õ